Feliks NOWOWIEJSKI - polski kompozytor, dyrygent, organista, pedagog, chórmistrz; urodził się 7 lutego 1877 roku w Wartemborku (obecnie Barczewo) na Warmii, zmarł 18 stycznia 1946 w Poznaniu. Przyszedł na świat jako piąte dziecko Katarzyny z domu Falk i Franciszka Nowowiejskiego, z zawodu krawca. Oboje rodzice przekazali synowi umiłowanie pieśni, zwłaszcza kościelnych i ludowych. Nowowiejski kształcił się początkowo w szkole przyklasztornej w Świętej Lipce, gdzie objawił talent muzyczny grając na fortepianie, skrzypcach i organach oraz waltorni i wiolonczeli, a także podejmując pierwsze próby kompozytorskie. W roku 1898 za marsz Pod sztandarem pokoju otrzymał I nagrodę stowarzyszenia The British Musician.

Lata 1898-1907 poświęcił na doskonalenie wiedzy muzycznej w Konserwatorium Sterna w Berlinie, następnie w Szkole Muzyki Kościelnej w Regensburgu (Ratyzbona), Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie i tamtejszym Królewskim Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma. Wśród jego nauczycieli znajdowali się m.in. Max Bruch i Ernest Edward Taubert (kompozycja) oraz Otto Dienel i Joseph Renner (organy). Podczas studiów Nowowiejski dwukrotnie otrzymał prestiżową nagrodę im. Giacomo Meyerbeera - w roku 1902 za oratorium Powrót syna marnotrawnego i w roku 1904 za Symfonię h-moll. Pozyskane tą drogą fundusze umożliwiły mu pobyt w najważniejszych europejskich centrach muzycznych, takich jak Paryż, Rzym, Bruksela, Monachium, Lipsk, Wiedeń i Praga, gdzie nawiązał kontakty z wybitnymi ówczesnymi kompozytorami, m.in. Antoninem Dvořakiem, Gustavem Mahlerem, Camilem Saint-Saënsem. W tym czasie powstało najsłynniejsze dzieło Nowowiejskiego: Quo vadis - oratorium inspirowane powieścią Henryka Sienkiewicza, które miało pierwsze wykonanie w roku 1909 w Amsterdamie, a następnie (tylko do roku 1939) prezentowane było około 200. razy w miastach Europy, Ameryki Północnej i Południowej.

W latach 1907-1909 Nowowiejski działał na terenie Berlina. Jako kompozytor i dyrygent nawiązał bliskie kontakty z zespołami śpiewaczymi złożonymi z polskich emigrantów, które pielęgnowały ojczystą mowę, tradycje i pieśni. Dla Nowowiejskiego, poruszającego się dotychczas głównie w kręgu kultury i języka niemieckiego, owe związki z polskością stały się istotnym impulsem do pobudzenia poczucia tożsamości narodowej i jednoznacznego określenia się Polakiem.

Następnie (do roku 1914) był on dyrektorem Towarzystwa Muzycznego w Krakowie i organizatorem życia koncertowego w tym mieście. Działał jako dyrygent, pedagog i organista; prowadził też wykonania swoich utworów za granicą. Na lata krakowskie przypadło skomponowanie Roty do wiersza Marii Konopnickiej dla uświetnienia pięćsetlecia bitwy pod Grunwaldem i odsłonięcia pomnika Władysława Jagiełły (1910). Podczas I Wojny Światowej Nowowiejski został wcielony do wojska pruskiego i pracował w berlińskiej orkiestrze garnizonowej. Po zakończeniu działań wojennych, pomimo intratnych propozycji ze strony m.in. Maxa Regera, który oferował mu objęcie klasy kompozycji w Konserwatorium Lipskim oraz branego pod uwagę osiedlenia się w Warszawie, w roku 1919 kompozytor związał się na stałe z Poznaniem.

W życiu artystycznym i osobistym kompozytora rozpoczął się okres stabilizacji i trwałego zakorzenienia w Polsce. W stolicy Wielkopolski znalazł atmosferę sprzyjającą rozwojowi swoich różnorodnych talentów muzycznych. Podjął obowiązki pedagogiczne w nowo otwartym Konserwatorium Poznańskim (lata 1920-1930), był dyrygentem Miejskiej Orkiestry Symfonicznej i propagatorem nieznanych w Polsce dzieł Maurice'a Ravela, Alberta Roussela, Florenta Schmitta, Igora Strawińskiego i in., a także pierwszym wykonawcą twórczości rodzimej, w tym utworów powstających w ówczesnym Poznaniu, takich kompozytorów jak m.in. Tadeusz Zygfryd Kassern, Stefan Bolesław Poradowski, Tadeusz Szeligowski. Występował jako wirtuoz gry organowej, dysponując obszernym repertuarem i łatwością improwizacji. Jego recitale, dawane zarówno w salach koncertowych, jak i w świątyniach, cieszyły się wielkim zainteresowaniem; były też transmitowane przez Rozgłośnię Poznańską. Koncertował w innych miastach Polski oraz m.in. w Londynie, Paryżu, Rzymie. Był także kompozytorem muzyki organowej, wyróżniającej się wszechstronnym wykorzystaniem właściwości instrumentu, wirtuozostwem oraz odkrywczymi pomysłami harmonicznymi i kolorystycznymi. Pozostawił m.in. Dziewięć symfonii organowych (1930) i Cztery koncerty organowe (1939). Jako członek honorowy należał do The Organ Music Society w Londynie.

W dwudziestoleciu międzywojennym Nowowiejski zacieśnił swoje kontakty z śpiewactwem, jako dyrygent poznańskich chórów i działacz Wielkopolskiego Związku Kół śpiewackich, członek komisji artystycznych i juror konkursów oraz zjazdów śpiewaczych. Z tych czasów datuje się także bogato reprezentowana twórczość chóralna. Powstawały pieśni patriotyczne, odwołujące się do narodowej dumy i polskiej historii, m.in. Bitwa pod Racławicami do słów Jerzego Żuławskiego (1925), Testament Bolesława Chrobrego do słów Edmunda Ligockiego (1924), Ojczyzna - Psalm 136 w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego (1929), Do Ojczyzny do słów Zygmunta Krasińskiego (1930), Kantata o bohaterze do słów Cypriana Kamila Norwida (1939) oraz hymny, m.in. Górnośląski, Kaszubski, Pomorski, Warmiński ze zbioru pt. Hymny patriotyczne (1928). Obok utworów o wymowie patriotycznej pisał pieśni inspirowane muzyką ludową, wykorzystując melodie z Warmii i Górnego Śląska, a także z Wielkopolski, Kujaw i Małopolski. Opracowania owych melodii ukazywały się głównie w zbiorach, takich jak np. Śpiewnik górnośląski (1923), Warmijskie pieśni ludowe (1930), Dziesięć regionalnych polskich pieśni ludowych (1934). W zakresie muzyki religijnej komponował zarówno dzieła bezpośrednio związane z liturgią, w tym 9 cykli mszalnych w języku łacińskim i polskim, jak i motety, psalmy, hymny kościelne, kolędy, pieśni nabożne, opracowania Stabat Mater i Veni Creator - wykonywane nie tylko podczas nabożeństw, ale także w salach koncertowych. Imponujący dorobek w zakresie twórczości religijnej pozwala zaliczyć go do czołowych polskich kompozytorów muzyki sakralnej jego czasów.

Bliskie związki artystyczne łączyły Nowowiejskiego z poznańską sceną operową dzięki wystawianym tam jego operom i baletom. Z dzieł scenicznych w Poznaniu swoje prapremiery miały następujące utwory: opera Legenda Bałtyku do libretta Wandy Szalay-Groele, opartego na starosłowiańskim micie związanym ze Świętem Słońca (1924); balet Wesele na wsi (Malowanki ludowe), wykorzystujący polskie tańce i obrzędy ludowe (1928); opera-balet Tatry (Król Wichrów) z wstawkami deklamacyjnymi Emila Zegadłowicza (1929). Realizacje sceniczne dzieł Nowowiejskiego cieszyły się bardzo dobrą frekwencją; były też prezentowane w innych teatrach muzycznych, m.in. we Lwowie, Katowicach i Warszawie.

Ważną dziedziną twórczości Nowowiejskiego była muzyka symfoniczna, komponowana od wczesnej młodości do niemal ostatnich chwil życia, w tym cztery symfonie: I Symfonia h-moll (1904), II Symfonia "Praca i rytm", nawiązująca do hipotezy o prapoczątkach muzyki (1938), III Symfonia (1939/1940), IV Symfonia "Pokoju" - powstawała podczas II wojny jako swego rodzaju credo artysty wobec otaczającej go rzeczywistości (nieukończona); poematy symfoniczne: Beatrycze, Nina, Pożegnanie Ellenai oraz uwertury: Uwertura romantyczna, Konrad Wallenrod, Swaty polskie - z lat 1902-1915; koncerty instrumentalne: Koncert wiolonczelowy (1938), Koncert fortepianowy - po 1939 roku.

Język kompozytorski Nowowiejskiego charakteryzuje się nie tylko różnorodnością gatunkową i mistrzowskim opanowaniem warsztatu kompozytorskiego, ale przede wszystkim bujną inwencją melodyczną i rozmachem w kształtowaniu formy. Nie był on nowatorem, pozostając w kręgu stylistyki późnego romantyzmu, chociaż w pisanych w latach trzydziestych cyklach pieśni na głos z fortepianem (m.in. Róże dla Safo do poezji Marii Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej) muzyczną ekspresję uzyskał poprzez śmiały i bardzo interesujący dobór środków harmonicznych. Pomimo, że krytycy ówcześni zarzucali muzyce Nowowiejskiego akademickość, brak autentyzmu i szablonowość, jego kompozycje zdobyły wielką popularność i uznanie słuchaczy, a Marsz pretorianów z oratorium Quo vadis był jednym z najczęściej wykonywanych utworów.

Wśród licznych odznaczeń Nowowiejskiego należy wskazać przede wszystkim Państwową Nagrodę Muzyczną (1935), godność Szambelana Papieskiego (1935) i Krzyż Komandorski Orderu "Polonia Restituta" (1936).
Dla uhonorowania pamięci kompozytora jego imieniem nazwano Orkiestrę Symfoniczną w Olsztynie, Akademię Muzyczną w Bydgoszczy oraz szkoły muzyczne, m.in. w Gdańsku, Gnieźnie, Szczecinie i Tucholi. W Poznaniu działa Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego, które od roku 1994 jest organizatorem Międzynarodowego Konkursu Organowego.

Powstanie strony dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Nowowiejski 2017” realizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca oraz z budżetu Miasta Poznania w ramach projektu „Nowowiejski w Poznaniu dawniej i dziś”

imit Ministerstwo Kultury Feliks Nowowiejski2017 Miasto Poznań

Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego Salon Muzyczny Feliksa Nowowiejskiego

© Nowowiejski.pl 2024   Polityka Prywatności
Design i wykonanie: Solmedia Poznań
tekst

Zwracamy się z apelem o zgłaszanie i przekazywanie dokumentów związanych z aktywnością artystyczną, naukową i organizacyjną Feliksa Nowowiejskiego, a pozostających w zbiorach prywatnych.

Będziemy bardzo zobowiązani za wypożyczenie dokumentów w celu ich skatalogowania oraz za wyrażenie zgody na włączenie niektórych materiałów w oryginale do zbiorów Archiwum Salonu Muzycznego.

Jeżeli będzie taka potrzeba Archiwum sporządzi kopię cyfrową dla darczyńcy.

Cenne byłyby nie tylko fotografie, korespondencja, prasa, druki ulotne, pocztówki, nagrania dźwiękowe, filmy, ale również wspomnienia, zapiski oraz inne ciekawostki. Pozyskane tą drogą dokumenty w znaczący sposób poszerzą i wzbogacą archiwalia kompozytora; będą też mogły być udostępniane w celu ich naukowego opracowania a najciekawsze z nich będą wykorzystywane w przyszłości przy organizowanych wystawach oraz wydawnictwach źródłowych.

Informacja o darczyńcach, za ich zgodą, zostanie opublikowana na stronie internetowej.

Jesteśmy przekonani, iż każda opowieść, wspomnienie, pamiątka – poszczególnych osób i rodzin pomogą przybliżyć przeszłość tak nieodległą, a ciągle tak mało znaną.

Jeżeli mają Państwo pytania lub są zainteresowani przekazaniem materiałów, prosimy o kontakt